Masz dług w banku. Nagle dowiadujesz, że Twój wierzyciel został kupiony przez inny bank. Zastanawiasz się, co w takiej sytuacji? Wszystkie wątpliwości rozwieje prawnik w najnowszym artykule.
Gdy bank przejmuje bank
Następstwo prawne (lub sukcesja prawna) nie jest sytuacją szczególną lub wyjątkową w obrocie gospodarczym. Podmioty łączą się trwale, nie tylko dla osiągnięcia jednego celu ekonomicznego; podmioty są przejmowane przez inne podmioty, czasem nawet przymusowo, czego jaskrawym przykładem jest nacjonalizacja, dokonywana obecnie najczęściej za pośrednictwem kontrolowanych przez skarb państwa podmiotów.
Z drugiej strony podmioty obrotu gospodarczego podlegać mogą postępowaniu upadłościowemu, którego efektem może być układ, albo likwidacja. Zasoby (aktywa) owych podmiotów stają się wówczas własnością innych podmiotów, natomiast z zasady nie znikają ksiąg rachunkowych i nie są usuwane z obrotu gospodarczego, prawa z nimi związane z zasady nie wygasają. Przekształcenia prowadzące do następstwa prawnego nie są wyłączną domeną osób prawnych, w przypadku osób fizycznych mamy do czynienia np. z przyjęciem spadku, czego konsekwencją jest przejście składników majątku spadkodawcy do majątku (którym można dowolnie, choć w granicach prawa) dysponować innej osoby fizycznej.
Następstwo prawne obejmuje także wierzycieli, ponieważ do wierzycieli należeć mogą wszyscy uczestnicy obrotu gospodarczego: osoby prawne, przedsiębiorcy, podmioty zrównane albo osoby fizyczne. Sednem sukcesji prawnej jest wstąpienie przez jeden podmiot w prawa i obowiązki drugiego podmiotu, a nie umorzenie owych praw i obowiązków.
Nie jest także wskazane, by ograniczać następstwo prawne wyłącznie do cesji (przeniesienia) wierzytelności na inny podmiot, gdyż obejmuje i takie przypadki jak: śmierć wierzyciela lub dłużnika, cesja wierzytelności, wstąpienie w prawa wierzyciela, przejęcie długu, nabycie (na podstawie umowy spadku od spadkobiercy, utrata bytu prawnego wierzyciela lub dłużnika nie będącego osobą fizyczną. Prawo zatem wychodzi naprzeciw zróżnicowaniu i wzbogaceniu obrotu prawami majątkowymi, zwłaszcza wierzytelnościami.
Bank idzie do sądu, a potem się sprzedaje
Na potrzeby niniejszych rozważań przywołany będzie przykład sytuacji prawnej, gdzie do sukcesji dochodzi po prawidłowym wszczęciu z pozwu wierzyciela postępowania sądowego. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296 z późn. zm.) [Kpc], regulując fundamentalne elementy postępowania cywilnego, odnosi się również do następstwa prawnego.
Z zasady zamieszczonej w art. 803 Kpc tytuł wykonawczy (tytuł egzekucyjny [prawomocne orzeczenie sądu, ale i akt notarialny] wraz z nadaną przez sąd klauzulą wykonalności) stanowi podstawę do prowadzenia egzekucji ze wszystkich składników majątku dłużnika, prócz wyłączonych z egzekucji. Tytuł egzekucyjny jest podstawowym efektem postępowania sądowego, określając orzeczoną wysokość długu dłużnika oraz datę zapłaty. Zestawienie tytułów egzekucyjnych zawiera art. 777 Kpc, są to:
- orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu;
- ugoda zawarta przed sądem;
- orzeczenie referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu;
inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej; - akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie;
- akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności;
- akt notarialny określony powyżej, w którym niebędąca dłużnikiem osobistym osoba, której rzecz, wierzytelność lub prawo obciążone jest hipoteką lub zastawem, poddała się egzekucji z obciążonego przedmiotu w celu zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej zabezpieczonemu wierzycielowi;
- akt notarialny odrębny z oświadczeniem dłużnika o poddaniu się egzekucji.
W sytuacji wystąpienia sukcesji prawnej odwołać należy się do treści art. 788 Kpc. Otóż
Jeżeli uprawnienie lub obowiązek po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy przed wydaniem tytułu przeszły na inną osobę, sąd nada klauzulę wykonalności na rzecz lub przeciwko tej osobie, gdy przejście to będzie wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym.
Za dokument urzędowy uważa się odpis orzeczenia sądowego lub plan podziału w postępowaniu upadłościowym, urzędowe poświadczenie to poświadczenie notarialne, natomiast za przejście uprawnień lub obowiązków, uważane są także zmiany w prawie rozporządzania mieniem wywołane ustanowieniem zarządcy masy majątkowej, kuratora spadku lub wykonawcy testamentu lub wygaśnięciem funkcji tych osób.
Zatem zgodnie z art. 788 Kpc gdy uprawnienie lub obowiązek po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy przed wydaniem takiego tytułu przeszły na inny podmiot, ów powinien wystąpić do sądu z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności na rzecz lub przeciwko osobie trzeciej – załączając dokument urzędowy albo dokument notarialnie poświadczony. Jeżeli treść dokumentów i ich forma nie budzi wątpliwości, to sąd w konsekwencji wydaje postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności, co w konsekwencji prowadzi do wydania nowemu wierzycielowi tytułu wykonawczego będącego podstawą egzekucji przeciwko dotychczasowemu dłużnikowi na rzecz nowego wierzyciela.
Wystarczy, że osnowa dokumentu tylko stwierdza fakt przejścia praw lub obowiązków. Wykluczone i niemożliwe jest merytoryczne badanie przez sąd, czy do przejścia praw lub obowiązków rzeczywiście doszło, stąd dla dłużnika istotnym jest, iż kwestionować sukcesję można wyłącznie poprzez powództwo przeciwegzekucyjne z art. 840 §1 Kpc.
Warto także wiedzieć, iż zmiana osoby wierzyciela lub dłużnika zaistniała po wszczęciu właściwego postępowania egzekucyjnego nie wymaga uwidocznienia jej w klauzuli wykonalności, a podstawą egzekucji jest dotychczasowy tytuł wykonawczy, jednakże wierzyciel będzie musiał wykazać organowi egzekucyjnemu przejście uprawnienia lub obowiązku odpowiednim dokumentem.
Nadto przepis art. 788 Kpc ma zastosowanie, gdy klauzula wykonalności ma być wydana przeciwko tej samej osobie, która wymieniona została w dotychczasowym tytule egzekucyjnym, ale nastąpiła zmiana oznaczenia tej osoby poprzez zmianę nazwiska lub zmiana firmy (nazwy) dłużnika. Dodatkowo treść art. 788 Kpc uzupełnia art. 789 Kpc, który to umożliwia zastosowanie art. 788 Kpc celem nadania tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko zbywcy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego klauzuli wykonalności na rzecz lub przeciwko nabywcy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego. Na podstawie art. 789 Kpc nie jest możliwe nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, który nie jest orzeczeniem sądowym.
Cesja długów w trakcie trwania egzekucji komorniczej
Możliwe jest również przeniesienie wierzytelności w drodze cesji również w trakcie postępowania egzekucyjnego (uchwała SN z 29.10.2004r., III CZP 63/04, uchwała SN 05.03.2009r., III CZP 4/09, uchwała SN z 04.08.1992r., III CZP 94/92). Obowiązkiem wierzyciela jest poinformowanie komornika prowadzącego sprawę o tym zdarzeniu. Dotychczasowy wierzyciel może złożyć wniosek o zawieszenie prowadzonej egzekucji w związku z przeniesieniem wierzytelności, choć komornik nie zwraca tytułu wykonawczego. Sensownym rozwiązaniem jest natomiast złożenie wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego, co spowoduje jego zakończenie i zwrot tytułu wykonawczego. W przypadku zmiany (lub zgonu dłużnika po wszczęciu egzekucji) po stronie dłużnika w toku postępowania egzekucyjnego, nie wymaga uwidocznienia w klauzuli wykonalności, albowiem wystarcza wykazanie odpowiednim dokumentem przejście obowiązków wobec organu egzekucyjnego (postanowienie SN z 30.01.1975r., II CZ 5/75, OSPiKA 1976, nr 2, poz. 37, postanowienie SN z 02.07.1975r., I CZ 98/75, OSNCP 1976, nr 6, poz. 142), choć nie jest to jednolite stanowisko Sądu Najwyższego, ponieważ w nowszej uchwale z dnia 29 października 2004 r., III CZP 63/04, Wokanda 2004, nr 12, poz. 6, Sąd Najwyższy wskazał, że uwidocznienie zmiany w klauzuli wykonalności jest uzasadnione i wskazane oraz art. 788 §1 Kpc ma tu zastosowanie także po wszczęciu postępowania egzekucyjnego. Warto wiedzieć, że niedopuszczalne jest nadanie na podstawie art. 788 Kpc klauzuli wykonalności na rzecz niebędącego bankiem nabywcy wierzytelności objętej bankowym tytułem egzekucyjnym, także po zaopatrzeniu go w sądową klauzulę wykonalności (uchwała SN z dnia 2 kwietnia 2004 r., III CZP 9/04, OSN 2005, nr 6, poz. 98), czyli niedopuszczalne jest skorzystanie z przepisu odnośnie sukcesji prawnej w postępowaniu egzekucyjnym, gdy nowy wierzyciel nie jest bankiem.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296 z późn. zm.).
Literatura:
Komentarz do ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.64.43.296), [w:] A. Jakubecki (red.), J. Bodio, T. Demendecki, O. Marcewicz, P. Telenga, M.P. Wójcik, Kodeks postępowania cywilnego. Praktyczny komentarz, Zakamycze, 2005, wyd. II.
Marcin Matusewicz, prawnik
Pamiętaj. Artykuł nie stanowi interpretacji prawnej, porady, ani nie jest opinią prawną. Materiały są dostępne nieodpłatnie, a ich zamieszczenie ma jedynie cel informacyjny oraz wyjątkowo doszkalający. Właściciel portalu podejmuje wszelkie działania w celu umieszczania na stronie informacji bieżących, zupełnych i prawdziwych. Właściciel nie ponosi żadnej odpowiedzialności za rezultaty działań podjętych w oparciu o zamieszczone na stronie informacje, ani też za ewentualne braki, nieścisłości lub pomyłki w zamieszczonych materiałach.