Ściąganie długów za granicą – Europejski Tytuł Egzekucyjny

Czy znasz pojęcie i zasady wydawania Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego?

O ściąganiu długów za granica, prawie decydującym o tym oraz swoich obowiązkach wobec wierzycieli przeczytasz w naszym poradniku prawnym.

Instytucja Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego wg stanu prawnego na dzień 5 sierpnia 2017r.

Wprowadzenie do polskiego systemu prawnego instytucji Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego jest bezpośrednim efektem działań Wspólnot Europejskich w zakresie likwidowania lub przynajmniej ograniczania barier istniejących między systemami postępowania cywilnego w krajach członkowskich UE.

W pierwszym (warto uzupełnić, że regulacje odnośnie wykonywania orzeczeń w sprawach cywilnych lub handlowych zawierała już Konwencja brukselska z dnia 27 września 1968 r.) kompleksowym kroku, prowadzącym do osiągnięcia założonych celów w zakresie ułatwienia dochodzenia roszczeń cywilnych, Rada WE wydała w dnia 22 grudnia 2000 r.

Rozporządzenie nr 44/2000 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (było to rozwinięcie Konwencji brukselskiej). Pierwszorzędnym celem owego Rozporządzenia było przyspieszenie i uproszczenie postępowania cywilnego w zakresie roszczeń wierzyciela, natomiast w konsekwencji stało się etapem dla wydania bardziej kompleksowego aktu prawnego w postaci Rozporządzenia (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (jako rozwinięcie Rozporządzenia nr 44/2000; Dz. U. UE L 2004 nr 143, poz.15), które powołało instytucję Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego.

Europejski Tytuł Egzekucyjny i jego rola

Naczelnym skutkiem powołania Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego ma być swobodne i sprawne przemieszczanie się orzeczeń sądowych, ugód sądowych i dokumentów urzędowych na obszarze państw członkowskich UE, bez potrzeby przeprowadzania dodatkowego postępowania na terenie państwa UE, w którym orzeczenie – wydane prawomocnie w innym państwie UE – ma być wykonane, ponieważ tamże znajduje się miejsce zamieszkania, pobytu lub siedziba, ale również istotne wsparcie utworzenia na terenie UE jednolitego obszaru sądowniczego – jako podstawy współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Rozporządzenie (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady weszło do systemu prawnego UE w dniu 21 stycznia 2005 r., ale zaczęto je stosować od dnia 21 października 2005 r., dlatego też Europejski Tytuł Egzekucyjny (jako zaświadczenie) można uzyskać w odniesieniu do orzeczeń wydanych, ugód sądowych zatwierdzonych lub zawartych oraz dokumentów urzędowych sporządzonych po dniu 21 stycznia 2005 r., a w przypadku Bułgarii i Rumunii po dniu 1 stycznia 2007 r.

Długi z Danii ściągane tylko przez duńskiego komornika

Warto dodać, że uzyskanie zaświadczenia ETE nie jest aktualnie możliwe w zakresie orzeczeń wydanych przez sądy Danii. Zatem w praktyce zaświadczenie ETE zastępuje sądowe stwierdzenie wykonalności, umożliwiając wykonanie orzeczenia, bez nadawania odrębnej klauzuli wykonalności – na terenie innego państwa UE, bez możliwości sprzeciwienia się jego uznaniu.

Ściganie za granicą polskich dłużników

W Rzeczpospolitej Polskiej przebieg postępowania cywilnego jest regulowany przede wszystkim przez normy Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296 z późn.zm.) [kpc]. Zatem Rzeczpospolita Polska, jako Państwo członkowskie UE od 2004r. – celem implementacji instytucji Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego, wprowadziła stosowne przepisy właśnie do Kodeksu postępowania cywilnego w postaci art. 7951 – 7955 (stosować je należy również dla wydawania zaświadczeń o utracie lub ograniczeniu wykonalności tytułu egzekucyjnego opatrzonego zaświadczeniem Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego odpowiednio).

Europejski Tytuł Egzekucyjny – bardzo ważne informacje dla dłużnika za granicą

Na wstępie należy podkreślić, iż instytucja Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego nie dotyczy roszczeń spornych, a wyłącznie bezspornych, co oznacza brak zarzutów do roszczenia wierzyciela ze strony dłużnika, a może przyjąć formę niestawiennictwa na rozprawie lub niezastosowania się do wezwania przez sąd do wypowiedzenia się na piśmie co do zamiaru obrony); dotyczy spraw cywilnych i handlowych, bez względu na charakter sądu lub trybunału, a nie dotyczy spraw skarbowych, celnych lub administracyjnych, dotyczących odpowiedzialności państwa za działania i zaniechania w wykonywaniu władzy publicznej, stanu cywilnego lub zdolności prawnej, praw majątkowych wynikających ze stosunków małżeńskich, testamentów i dziedziczenia oraz upadłości, postępowania likwidacyjnego, porozumień sądowych, ubezpieczeń społecznych i arbitrażu. W interesującej dłużników praktyce, na potrzeby zaświadczenia ETE, roszczenie wierzyciela przeciwko dłużnikowi uznawane jest za bezsporne, gdy:

• dłużnik wyraźnie zgodził się co do niego poprzez uznanie lub w drodze ugody zatwierdzonej przez sąd lub zawartej przed sądem w toku postępowania (ugody sądowe lub w postępowaniu pojednawczym albo mediacyjnym);
• dłużnik nigdy nie wniósł przeciwko niemu sprzeciwu, zgodnie ze stosownymi wymogami proceduralnymi wynikającymi z prawa państwa (UE) wydania orzeczenia, w toku postępowania sądowego;
• dłużnik nie stawił się ani nie był reprezentowany na rozprawie sądowej dotyczącej tego roszczenia, po początkowym zakwestionowaniu roszczenia w toku postępowania sadowego, pod warunkiem że takie zachowanie traktuje się jako milczące uznanie roszczenia lub uznanie faktów przedstawianych przez wierzyciela na mocy prawa państwa wydania orzeczenia – ciekawostką jest, że w prawie polskim kpc nie przewiduje wskazanego zachowania jako milczące uznanie roszczenia, zatem na gruncie polskiego prawa w niniejszym przypadku roszczenia nie należy traktować jako bezsporne;
• dłużnik wyraźnie zgodził się co do niego w dokumencie urzędowym, np. w RP będzie to akt notarialny z oświadczeniem o poddaniu się egzekucji.

Dodatkowo Rozporządzenie (WE) nr 805/2004 ma zastosowanie do orzeczeń wydanych w wyniku zaskarżenia orzeczeń, ugód sądowych oraz dokumentów urzędowych, którym nadano zaświadczenie ETE. Nadto kolejną ciekawostką jest, iż przedmiotowe zaświadczenie może mieć charakter całkowity lub częściowy, kiedy części orzeczenia spełniają wymagania Rozporządzenia (WE) nr 805/2004 – wtedy ewentualne zaświadczenie dotyczy części orzeczenia.

Kto i jak może uzyskać Europejskie Tytuł Egzekucyjny

Postępowanie prowadzące do uzyskania zaświadczenia ETE nie jest skomplikowane, ani kosztowne (obecnie w Polsce opłata od wniosku o nadanie zaświadczenia ETE wynosi: 50zł, czyli na poziomie opłaty za nadanie klauzuli wykonalności). Jest wygodnym dla wierzyciela sposobem na efektywne dochodzenie roszczeń lub narzędziem nacisku polubownego względem dłużnika, który opuścił państwo wydania orzeczenia pierwotnego, by zamieszkać w innym państwie UE.

W Rozporządzeniu (WE) nr 805/2004 przyjęto dość kompromisowe i neutralne rozwiązanie, by szczegóły i sam proces wydawania zaświadczenia ETE przekazać do realizacji krajowym systemom prawnym. Samo zaś rozporządzenie zakreśla ogólne reguły i zasady. Odnośnie wymagań stawianych orzeczeniu, by wydać zaświadczenie ETE, Rozporządzenie (WE) nr 805/2004 jednoznacznie poucza, że nadaje się zaświadczenie ETE, na wniosek złożony w dowolnym czasie w sądzie wydania, gdy :

• orzeczenie jest wykonalne w państwie jego wydania (co implikuje, że zaświadczenie ETE jest skuteczne jedynie w granicach wykonalności orzeczenia);
• orzeczenie nie stoi w sprzeczności z przepisami dotyczącymi jurysdykcji ustanowionymi w Rozporządzeniu (WE) nr 44/2001;
• postępowanie sądowe w państwie wydania spełniło wymogi określone w Rozporządzeniu (WE) nr 805/2004, w przypadku gdy roszczenie jest bezsporne;
• orzeczenie zostało wydane w państwie UE, w którym dłużnik ma miejsce zamieszkania w rozumieniu Rozporządzenia (WE) nr 44/2001 w sprawach, w których roszczenie jest bezsporne oraz odnosi się ono do umowy zawartej przez osobę, konsumenta, w celu, który można uznać za wykraczający poza jego działalność gospodarczą lub zawodową, nadto gdy dłużnik jest konsumentem;
• postępowanie sądowe w sprawie wydania orzeczenia spełniało wymagania proceduralne określone w Rozporządzeniu (WE) nr 44/2001.

Warto wspomnieć, iż wierzyciel ma praktyczną możliwość wyboru, czy skorzystać z uproszczonej procedury uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko dłużnikowi mającemu miejsce zamieszkania lub siedzibę na terenie innego państwa UE – na postawie Rozporządzenia (WE) nr 805/2004, czy odwołać się się do możliwości dochodzenia swoich roszczeń na podstawie Rozporządzenia Rady WE nr 44/2000, ponieważ późniejsze rozporządzenie nie wyłączyło w całości lub części obowiązywania rozporządzenia wcześniejszego (jak również Rozporządzenia Rady [WE] nr 1348/2000).

Jak wygląda w praktyce ściganie dłużnika za granicą

Orzeczenie, któremu nadano zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego, jest wykonywane na takich samych warunkach, jak orzeczenie wydane w państwie wykonania, przy czym wierzyciel zobowiązany jest przedstawić właściwym organom egzekucyjnym następujące dokumenty:

• odpis orzeczenia, który spełnia warunki niezbędne dla stwierdzenia jego autentyczności;
• odpis zaświadczenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego, który spełnia warunki niezbędne dla stwierdzenia jego autentyczności;
• oraz najczęściej („w razie potrzeby”) transkrypcję zaświadczenia ETE lub jego tłumaczenie na język urzędowy państwa wykonania lub, jeśli jest kilka języków urzędowych w tym państwie (dla przykładu Belgia lub Holandia), na język urzędowy lub jeden z języków urzędowych, w jakim zgodnie z prawem tego państwa prowadzi się postępowanie sądowe w miejscu, gdzie ma nastąpić wykonanie, bądź też na jakikolwiek inny język wskazany przez państwo wykonania, które może go zaakceptować.

Każde państwo UE może wskazać język urzędowy lub języki instytucji Wspólnoty Europejskiej inne niż jego własny język, które może zaakceptować dla wystawienia zaświadczenia. Tłumaczenie powinno być poświadczone przez osobę posiadającą wymagane przez dane państwo UE kwalifikacje – w Rzeczpospolitej Polskiej będzie to tłumaczenie przysięgłe (na jeden z 28 języków urzędowych UE odpowiednio). Co implikuje, iż wierzyciel ubiegający się w jednym państwie UE o wykonanie orzeczenia, któremu nadano zaświadczenie ETE w innym państwie, nie jest zobowiązany do składania żadnych dodatkowych dokumentów lub zaświadczeń, ani żadnego innego zabezpieczenia lub kaucji (albo podobnych opłat) – z tego choćby tytułu, że jest on cudzoziemcem lub nie posiada miejsca zamieszkania, bądź pobytu w państwie wykonania.

Obrona dłużnika przez ETE

Dłużnik oczywiście dysponuje nadanym Rozporządzeniem (WE) nr 805/2004 prawem do obrony w postępowaniu egzekucyjnym wszczętym na podstawie orzeczenia z zaświadczeniem ETE i narzędziami prawa tego realizacji, nadto treść rozporządzenia nakłada na sąd państwa pochodzenia orzeczenia (a nie na sąd państwa pochodzenia i sąd państwa wykonania) oraz samo państwo wydania obowiązek spełnienia tzw. minimalnych standardów proceduralnych.

Dla dłużnika oznaczają one: powiadomienie o wszczętym postępowaniu sądowym, wymaganiach aktywnego uczestnictwa w postępowaniu oraz powiadomienie o konsekwencjach niestawiennictwa w czasie postępowania w formie umożliwiającej realizację generalnego prawa do obrony. W praktyce minimalne standardy odnoszą się do doręczeń pism procesowych dłużnikowi oraz należytego informowania go o roszczeniu wierzyciela i wymagań procesowych dla kwestionowania owego roszczenia. Dla przykładu zgodnie z art. 206 kpc sąd ma obowiązek pouczyć pozwanego o:

• czynnościach procesowych, które może lub powinien podjąć, jeśli nie uznaje żądania pozwu w całości lub w części, w szczególności o możliwości lub obowiązku wniesienia odpowiedzi na pozew, w tym o obowiązujących w tym zakresie wymaganiach co do terminu i formy, lub przedstawienia swoich wniosków, twierdzeń i dowodów na rozprawie;
• skutkach niepodjęcia takich czynności, w szczególności o możliwości wydania przez sąd wyroku zaocznego i warunkach jego wykonalności oraz obciążenia pozwanego kosztami postępowania;
• możliwości ustanowienia przez pozwanego pełnomocnika procesowego i braku obowiązkowego zastępstwa przez adwokata lub radcę prawnego.

Ponadto zgodnie z Rozporządzeniem (WE) nr 805/2004 dokument wszczynający postępowanie lub równoważny dokument może być doręczony dłużnikowi z zastosowaniem jednej z następujących metod:

• osobiste doręczenie potwierdzone poświadczeniem odbioru, zawierającym datę odbioru i podpisanym przez dłużnika;
• osobiste doręczenie potwierdzone dokumentem podpisanym przez właściwą osobę, która dokonała doręczenia, stwierdzającym, że dłużnik otrzymał dokument lub odmówił jego przyjęcia bez żadnego uzasadnienia prawnego, oraz datę doręczenia;
• doręczenie drogą pocztową za poświadczeniem odbioru, zawierającym datę odbioru, podpisanym i zwróconym przez dłużnika;
• doręczenie drogą elektroniczną, tj. faksem, pocztą elektroniczną, za poświadczeniem odbioru, zawierającym datę odbioru, podpisanym i zwróconym przez dłużnika.

Wezwanie na rozprawę sądową może być doręczone dłużnikowi jak powyżej lub przekazane ustnie na poprzedniej rozprawie sądowej w sprawie tego samego roszczenia i stwierdzone w protokole tej poprzedniej rozprawy.

Rozwiązanie odnośnie zaskarżalności przyjęte do stosowania jest kompromisem między zwolennikami i przeciwnikami zamieszczenia w rozporządzeniu środków zaskarżenia. Na wstępie dłużnik winien być świadomy, że od wydania zaświadczenia ETE nie przysługuje żaden środek odwoławczy, co oznacza, iż nie podlega kontroli sądowej (lub zrównanej) instancyjnej w zakresie postępowania o wydanie zaświadczenia – w praktyce wykluczony jest środek zaskarżenia, gdy postępowanie takie zakończyło się wydaniem zaświadczenia ETE. Tyle pozytywna treść Rozporządzenia (WE) nr 805/2004.

Natomiast prawo krajowe wierzyciela przewidywać może środki zaskarżenia postępowania, gdy wniosek o wydanie zaświadczenia ETE został oddalony, nadto w przedmiocie sprostowania (gdy na skutek istotnego błędu istnieje rozbieżność między orzeczeniem a zaświadczeniem – w Polsce w trybie art. 350 kpc w związku z art. 361 kpc) lub uchylenia (gdy zaświadczenie wydane zostało w sposób bezzasadny, oczywiście błędny w konfrontacji z przepisami Rozporządzenia [WE] nr 805/2004) stosuje się prawo państwa wydania orzeczenia.

Zatem prawem i środkiem obrony dłużnika, przeciwko któremu wydano zaświadczenie ETE jest kontrola w trybie art. 19 Rozporządzenia (WE) nr 805/2004 lub ewentualnie wniosek o sprostowanie lub cofnięcie (uchylenie w Kpc) zaświadczenia w trybie art. 10 Rozporządzenia (WE) nr 805/2004. Nadto na wniosek dłużnika, sąd właściwy wykonania odmawia wykonania, jeżeli orzeczenie, któremu nadano zaświadczenie ETE, nie da się pogodzić z wcześniejszym orzeczeniem wydanym w jakimkolwiek państwie UE bądź w państwie trzecim, przy zaistnieniu jednej z okoliczności:

• wcześniejsze orzeczenie zostało wydane w odniesieniu do tego samego przedmiotu sporu i dotyczyło tych samych stron;
• wcześniejsze orzeczenie zostało wydane w państwie wykonania lub spełnia warunki konieczne dla jego uznania w państwie wykonania;
• niemożność pogodzenia orzeczeń nie było i nie mogło być podniesione w formie zarzutu w postępowaniu sądowym w Państwie Członkowskim wydania.

Co istotne Rozporządzenie (WE) nr 805/2004 nie zezwala, by w żadnych okolicznościach orzeczenie lub nadanie mu zaświadczenia ETE były przedmiotem kontroli sądowej lub administracyjnej pod względem merytorycznym w państwie wykonania. Zatem dłużnik na podstawie kpc może w każdym czasie wystąpić z umotywowanym powództwem o ustalenie, że orzeczenie w państwie wykonania nie podlega uznaniu, ale nie jest możliwa obrona powództwem dłużnika o pozbawienie orzeczenia wykonalności.

Co może zrobić dłużnik ścigany za granicą przez lokalnego komornika?

Kiedy dłużnik skorzysta z jednego z ww. narzędzi obrony (zakwestionował orzeczenie, któremu nadano zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego albo złożył wniosek o sprostowanie lub cofnięcie zaświadczenia ETE, to właściwy sąd lub organ w państwie wykonania może na wniosek dłużnika: ograniczyć postępowanie egzekucyjne do środków zabezpieczających, lub uzależnić wykonanie od złożenia takiego zabezpieczenia, jakie określi, lub w wyjątkowych okolicznościach (co oznacza tylko naprawdę wyjątkowe sytuacje ze względu na konieczność ochrony interesów wierzyciela przed podstępnymi działaniami dłużnika celem ukrycia lub uszczuplenia majątku) zawiesić postępowanie egzekucyjne. Zatem nie jest możliwe podniesienie tu merytorycznych zarzutów odnośnie zaprzeczenia istnienia długu, ale jest możliwe powództwo przeciwegzekucyjne na podstawie art. 840 kpc oparte o potrącenie roszczeń wzajemnych wierzyciela i dłużnika.

Trzeba na zakończenie podkreślić ułatwienia w dochodzeniu roszczeń transgranicznych na terenie UE i korzyści czasowe oraz ekonomiczne, jakie wprowadziła instytucja zaświadczenia ETE – wierzyciel może przy zachowaniu procedur określonych w Rozporządzeniu (WE) nr 805/2004 – korzystając z własnego systemu prawnego i miejscowego sądu – uzyskać tytuł prawny do przeprowadzenia egzekucji w innym państwie UE. Zatem postępowanie egzekucyjne prowadzone na podstawie orzeczenia z zaświadczeniem ETE podlega prawu państwa jego wykonania, a orzeczenie z zaświadczeniem ETE podlega wykonaniu na podstawie prawa państwa, w którym jest wykonywane.

Warto jednak także wspomnieć, że w polskim systemie prawnym nadanie zaświadczenia ETE następuje postanowieniem doręczanym wierzycielowi i dłużnikowi, co jest odmienną procedurą od nadawania w myśl kpc tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności (tylko dla wierzyciela).

Taka procedura wobec zaświadczenia ETE pozwala zatem przygotować się dłużnikowi na ewentualność wszczęcia postępowania egzekucyjnego i w teorii np. ukrywanie lub transferowanie majątku celem pokrzywdzenia wierzyciela.

Podstawa prawna:

1. Rozporządzenie nr 44/2000 Rady WE z dnia 22 grudnia 2000r.
2. Rozporządzenie (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004r.
3. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296 z późn. zm.).

Marcin Matusewicz, prawnik