Dłużnik sprzedaje samochód w obawie przed komornikiem

0
(0)

Dłużnik i wierzyciel od lat toczą ze sobą niekończącą się wojnę.

W przypadku podjęcia przez wierzyciela czynności celem przymusowego wyegzekwowania – polubownego lub komorniczego – należnego świadczenia od dłużnika – pieniężnego najczęściej, choć i niepienieżnego, pojawia się oczywista sprzeczność interesów stron.

Z jednej strony w interesie wierzyciela jest ujawnienie majątku dłużnika oraz jak najsprawniejsze odzyskanie należności lub wykonanie umówionych czynności przez dłużnika; z drugiej strony dłużnik zainteresowany jest ukryciem informacji o swoim majątku oraz tworzeniem przeszkód dla postępowania.

Jedną z popularnych metod stosowanych przez dłużników jest w przypadku, gdy komornik zajmuje samochód, pokazanie antydatowanej umowy sprzedaży pojazdu. Czy takie sposób na ratowanie samochodu przed licytacją komorniczą jest skuteczny i czy niesie ze sobą konsekwencje prawne opowie Państwu prawnik, Marcin Matusewicz.

Umowa sprzedaży pojazdu może być nieważna

Ustawodawca, kreujący normy dotyczące postępowania egzekucyjnego, uznał iż w przedmiotowym przypadku na ochronę zasługuje wierzyciel, a jego pozycja na wsparcie normami systemu prawnego.
Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 58 §1 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz.U.1964 nr 16 poz.93 z późn.zm.) [Kc]

Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

Efektem naruszenia zakazów z art. 58 Kc jest bezwzględna nieważność czynności prawnej, np. umowy sprzedaży, umowy darowizny lub zamiany.

Bezwzględna nieważność jest brana pod uwagę przez sąd – jeżeli sprawa trafi pod rozstrzygnięcie sądowe – z urzędu, czyli z mocy prawa, bez konieczności składania takiego wniosku (orzeczenie SN z 19.12.1984 r., III CRN 183/84, niepubl.; wyrok SN z 17.6.2005 r. III CZP 26/05, OSP 2006, Nr 7-8).

Z zasady w każdej typowej sytuacji, z wyłączeniem ściśle określonych przez prawo, gdy czynność prawna narusza ustawę (lub zasady współżycia społecznego), uruchomiona zostaje bezwzględna nieważność czynności.

Warto wiedzieć, że sprzeczność czynności z normami ustaw nie może być korygowana z perspektywy zasad współżycia społecznego. Czynność prawna, np. umowa nieważna z powodu sprzeczności z normami ustawy nie może być uznana za wiążącą na podstawie zasad współżycia społecznego.

Umowa sprzedaży samochodu przed zajęciem komorniczym

Konsekwencją zasady określonej w art. 58 Kc jest w pierwszej kolejności norma art. 59 Kc opisująca nieważność względną. Wg niej w razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej (wierzyciela), osoba ta może żądać (roszczeniem) uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony takiej umowy (dłużnik i osoba trzecia) o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna jak darowizna.

Warto wspomnieć, iż roszczenie wierzyciela powinno pozostawać w takim stosunku do przedmiotu umowy, że samo wykonanie tej umowy czyni niemożliwym jego zaspokojenie (orzeczenie SN z 28.12.1976 r., III CRN 302/76, OSN 1977, Nr 7, poz. 121). Niemożność realizacji roszczenia wierzyciela powinna być skutkiem bezpośrednim wykonania zaskarżonej czynności (orzeczenie SN z 8.12.1995 r., III CZP 170/95, OSN 1996, poz. 40). W przypadku narzędzia wierzyciela normowanego w art. 59 Kc przedawnienie roszczenia wynosi jeden rok od zawarcia umowy “której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej”.

Istota owej instytucji polega na tym, że ważna czynność prawna (umowa), wywołująca skutki prawne zarówno pomiędzy stronami, jak i w stosunkach zewnętrznych, może być uznana za bezskuteczną wobec wierzyciela, którego roszczenia nie można w wyniku realizacji umowy spełnić.

Stwierdzenie bezskuteczności następuje na podstawie orzeczenia sądowego z pozwu wierzyciela, które powinno być prawomocne (niezaskarżalne w normalnym trybie), aby czynność stała się bezskuteczna. Uznania umowy za bezskuteczną można żądać tylko wtedy, gdy wystąpiła jedna z dwóch przesłanek: strony umowy wiedziały o roszczeniu wierzyciela lub umowa była nieodpłatna. W procesie dowód co do wystąpienia przesłanek: faktu zawarcia umowy, która czyni niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu; istnienie wiedzy stron bądź nieodpłatny charakter czynności, spoczywa zgodnie z ogólnymi regułami dowodowymi art. 6 Kc na wierzycielu.

Termin roczny, w którym może nastąpić realizacja uprawnienia do żądania uznania czynności za bezskuteczną, ma charakter terminu bezwzględnego i po upływie tego terminu uprawnienie (roszczenie wierzyciela) to wygasa. Ważne jest, iż dopuszczalność uznania czynności prawnej za bezskuteczną nie może wpływać na prawa osób trzecich, które wcześniej nabyły skutecznie prawa wynikające z umowy działając w dobrej wierze.

Actio Pauliana – skarga Pauliańska

Nadto wierzyciel dysponuje dodatkowo narzędziem (skargą) z art. 527 Kc.

Otóż, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Stąd uznanie czynności za bezskuteczną tylko wobec osoby trzeciej oznacza, że jej konsekwencje prawne występują nadal w takim zakresie, w jakim da się to pogodzić z realizacją roszczeń osoby trzeciej. Umowa uznana za bezskuteczną wobec osoby trzeciej może zatem w dalszym ciągu stanowić podstawę dla oceny stosunków prawnych pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem.

W przypadku narzędzia wierzyciela normowanego w art. 527 Kc przedawnienie żądania wynosi pięć lat od daty czynności, która miała na celu pokrzywdzenie wierzyciela. W praktyce można skutecznie dochodzić długu tylko z istniejącego majątku dłużnika, a zarazem mogącego stanowić źródło spłaty, w chwili gdy wierzyciel przystąpi do egzekucji, a w postępowaniu nie ma pierwszeństwa przed wierzycielami, których wierzytelności powstały później. Zaciągnięcie zobowiązania nie ogranicza wszakże dłużnika w dysponowaniu swoim majątkiem, czy to przez rozporządzanie poszczególnymi jego składnikami, czy to przez zaciąganie nowych zobowiązań, chociażby takie dyspozycje prowadziły do braku pokrycia w chwili wymagalności wierzytelności.

Sednem skargi pauliańskiej (popularne określenie skargi z art. 527 Kc) jest chronić wierzyciela przed pokrzywdzeniem w wyniku dokonania przez jego dłużnika czynności prawnej, np. umowy, w następstwie której stał się on niewypłacalny lub stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem tej czynności. Wierzyciel może mianowicie artykułować swoje roszczenie w pozwie sądowym cywilnym, by skarżona czynność prawna została uznana w stosunku do niego za bezskuteczną i by w konsekwencji mógł on poszukiwać spłaty na tym, co skutkiem owej czynności zniknęło z majątku dłużnika.

Jego powództwo wszakże kierowane jest nie przeciwko dłużnikowi, lecz przeciwko osobie trzeciej, która skutkiem czynności prawnej dłużnika nabyła prawo własności. Wierzycielowi przysługuje wspomniana skarga, jeśli łącznie spełnione są przesłanki

  • istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności,
  • dokonanie przez dłużnika z “osobą trzecią” czynności prawnej,
  • dokonanie przez dłużnika czynności “z pokrzywdzeniem wierzycieli”, a zarazem takiej, z której “osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową”,
  • dokonanie przez dłużnika czynności “ze świadomością pokrzywdzenia”,
  • działanie osoby trzeciej w złej wierze.

Ciężar skutecznego udowodnienia wymienionych przesłanek przed sądem spoczywa zawsze na wierzycielu, a czynność prawna (umowa) dłużnika może być zaskarżona tylko wówczas, jeżeli została “dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli”, przez co polskie prawo cywilne rozumie niewypłacalność lub pogłębienie stanu niewypłacalności dłużnika.

Dłużnik sprzedaje samochód w trakcie egzekucji komorniczej

Jeżeli zobrazujemy powyższe wywody przykładem w postaci zawarcia przez dłużnika umowy przenoszącej własność ruchomości (np. pojazdu) – umowy sprzedaży – po otrzymaniu informacji o wszczęciu postępowania egzekucyjnego, to czynność taka dokonana np. bez zachowania warunków swobody umów będzie z mocy art. 58 Kc bezwzględnie nieważna, podobnie jest, gdy czynność jest sprzeczna z ratyfikowaną przez Rzeczpospolitą Polską umową międzynarodową albo kiedy czynność sprzeczna jest z dobrymi obyczajami; nadto dodać należy, że wierzyciel zyskuje (przez okres roku) roszczenie do dłużnika z art. 59 Kc o uznanie umowy sprzedaży za bezskuteczną wobec niego; ponadto wierzyciel dysponuje skargą z art. 527 Kc przeciwko nabywcy pojazdu (przez okres lat pięciu).

Warto wspomnieć po pierwsze, że przeniesienie własności pojazdu powoduje powstanie choćby obowiązków określonych w art. 78 ust.2 Ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. 1997 nr 98 poz. 602 z późn. zm.) – zwanych potocznie przerejestrowaniem, którego dokonać należy w terminie 30 dni np. od przeniesienia własności; obowiązek wspomniany zagrożony jest sankcją karną z art. 97 Ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz.U. 1971 nr 12 poz. 114 z późn. zm.), a więc grzywny do 3000zł lub nagany – odpowiedzialność karna jest niezależna od uprawnień cywilnych wierzyciela.

Po drugie zaś, iż dokonanie czynności uszczuplającej majątek dłużnika poprzez sprzedaż ruchomości osobie trzeciej wywołuje – w zależności od czasu jej dokonania – przeszkodę w prawidłowym prowadzeniu postępowania egzekucyjnego. Dla wyjaśnienia dodać należy, iż wierzyciel korzystać może z uprawnień nadanych przez art. 59 Kc oraz art. 527 Kc w chwili pojawienia się długu.

Zakup samochodu zajętego przez komornika

Dług (zaległość, często pieniężna) powstaje, gdy strona stosunku zobowiązaniowego nie wykonuje umówionego zobowiązania w umówionym terminie. Nie należy mylić owego dnia z dniem otrzymania zawiadomienia o wszczęciu postępowania egzekucyjnego. Z zasady od dnia pojawienia się długu, uszczuplanie majątku dłużnika może powodować reakcję prawną wierzyciela, tym bardziej taka reakcja jest prawdopodobna w sytuacji bezskutecznego postępowania polubownego, sądowego, a gdy wszczęto postępowanie komornicze. W sytuacji, kiedy po wszczęciu postępowania egzekucyjnego dłużnik dokonuje rozporządzenia majątkiem, osoba kupująca np. ruchomość (np. pojazd) w dobrej wierze ma prawo do poszukiwania ochrony w możliwości złożenia powództwa egzekucyjnego z art. 841 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296 z późn. zm.).

Powództwo takie składa się przeciwko wierzycielowi w terminie zasadniczym jednego miesiąca od dnia dowiedzenia się o naruszenia prawa, a jego celem jest próba zwolnienia ruchomości spod zajęcia komorniczego, jako realizacja merytorycznej obrony osoby trzeciej (strony umowy z dłużnikiem egzekwowanym), której prawa zostały przez egzekucję naruszone. Poza opisanym powództwem nie jest zalecana odmowa wydania komornikowi zajętego składnika majątkowego. Trzeba wspomnieć, iż wniesienie skargi na czynności komornika stanowi przeszkodę do wytoczenia powództwa o zwolnienie od egzekucji (wyrok SA w Lublinie z dnia 21 stycznia 1998r., I Acz 21/98, Apel.-Lub. 1998, nr 2).
Podsumowując powyższe rozważania, należy potwierdzić, iż w sytuacji podjęcia przez dłużnika działań zmierzających do uszczuplenia majątku, np. poprzez zawarcie umowy przenoszącej własność, nawet z datą wsteczną – wierzyciel dysponuje w aktualnym polskim systemie prawnym skutecznymi narzędziami pozwalającymi na neutralizację rozporządzeń majątkowych, choćby dzięki normom prawa cywilnego. Jednakowoż kształt owych narzędzi wymaga czynnego działania wierzyciela, a przede wszystkim świadomości ich istnienia.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz.U.1964 nr 16 poz.93 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. 1997 nr 98 poz. 602 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz.U. 1971 nr 12 poz. 114 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296 z późn. zm.).

Literatura:

red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski Kodeks cywilny. Komentarz , Wydawnictwo: C.H.Beck 2009, wyd. V.

Marcin Matusewicz, prawnik

Czy podane tu informacje były przydatne?

Oceń nas klikając na gwiazdkę

Średnia ocena 0 / 5. Liczba głosów: 0

Nikt jeszcze nie głosował. Bądź pierwszy!

Zostaw swój komentarz...